Dziś świętujemy Międzynarodowy Dzień Teatru. Święto ustanowiono na IX światowym kongresie Międzynarodowego Instytutu Teatralnego, w czerwcu 1961 r. w Helsinkach…
Propozycja ustanowienia takiego święta padła z ust Arvi Kivimaa, prezydenta Fińskiego Instytutu ITI. 27 marca 1957 to dzień otwarcia Teatru Narodów – „Theatre of Nations” w Paryżu, i właśnie na tę okoliczność 27 marca obchodzimy święto ludzi teatru.
Jak co roku Międzynarodowy Instytut Teatralny (ITI) zaprosił wybitne postaci sceny do napisania orędzia, które jest głosem środowiska artystycznego na temat roli teatru we współczesnym świecie. W tym roku autorem orędzia jest Theodoros Terzopoulos – znakomity grecki reżyser i dramatopisarz, założyciel Teatru Attis.
Czy teatr może usłyszeć sygnały SOS wysyłane przez dzisiejsze czasy, w świecie zubożałych obywateli, zamkniętych w celach wirtualnej rzeczywistości, zagubionych w dusznej prywatności? W świecie zrobotyzowanych istnień uwięzionych w totalitarnym systemie kontroli i represji obejmującym wszystkie aspekty życia?
Czy teatr jest zaniepokojony niszczeniem środowiska, globalnym ociepleniem, poważną utratą różnorodności biologicznej, zanieczyszczeniem oceanów, topnieniem lodowców, wzrostem pożarów lasów i ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi? Czy teatr może stać się aktywną częścią ekosystemu? Teatr zauważa od wielu lat wpływ człowieka na planetę, ale nie radzi sobie z tym problemem.
Czy teatr troszczy się o kondycję człowieka, jaka kształtowana jest w XXI wieku, w którym jednostką manipulują interesy polityczne i ekonomiczne, sieci informacyjne i opiniotwórcze korporacje? W którym media społecznościowe z jednej strony ułatwiają komunikację, z drugiej stanowią dla niej doskonałe alibi, zapewniając niezbędną bezpieczną odległość od Innego? Wszechobecne poczucie lęku przed Innym, odmiennym, Obcym, dominuje w naszych myślach i działaniach.
Czy teatr może stać się laboratorium współistnienia różnic za cenę lekceważenia otwartej rany?
Krwawiąca rana wzywa nas do rekonstrukcji mitu. Jak to określił Heiner Müller: „Mit jest agregatem, maszyną, do której można podłączać wciąż nowe i nowe maszyny. Dostarcza on energię, dopóki narastające przyspieszenie nie wysadzi w powietrze kręgu kultury”; i dodałbym – kręgu barbarzyństwa.
Czy reflektory teatralne mogą rzucić światło na społeczną traumę, zamiast zwodniczo oświetlać same siebie?
To pytania, na które nie ma ostatecznych odpowiedzi, ponieważ teatr od wieków istnieje i trwa dzięki pytaniom bez odpowiedzi.
Pytania te prowokuje Dionizos przechodząc przez miejsce swoich narodzin, mijając scenę starożytnego teatru, kontynuując w milczeniu swoją uchodźczą podróż poprzez krajobrazy wojny, dzisiaj, w Międzynarodowym Dniu Teatru.
Spójrzmy w oczy Dionizosa, ekstatycznego boga teatru i mitu, boga, który łączy przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, dziecka narodzonego dwukrotnie, z Semele i z Zeusa, wyraziciela płynnych tożsamości, kobiecej i męskiej, gwałtownej i łagodnej, boskiej i zwierzęcej, pomiędzy szaleństwem a rozsądkiem, porządkiem i chaosem – akrobaty na granicy życia i śmierci.
Dionizos stawia fundamentalne pytanie ontologiczne: „O co w tym wszystkim chodzi?”, pytanie, które popycha twórcę w stronę coraz to głębszego badania korzeni mitu i wielu wymiarów zagadki człowieka.
Potrzebujemy nowych sposobów narracji, by pielęgnować pamięć i kształtować nową etyczną i polityczną odpowiedzialność, która pomoże nam uwolnić się z rozmaitych form dyktatury współczesnego średniowiecza.
Theodoros Terzopoulos
Na zamówienie Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego z języka greckiego przełożyła Julia Mark.
Redakcja: Polski Ośrodek Międzynarodowego Instytutu Teatralnego
Theodoros Terzopoulos urodzony w Grecji, studiował w Szkole Teatralnej Kostisa Michailidisa w Atenach (1965–1967). Uczył się i pracował jako asystent reżysera w Berliner Ensemble (1972–1976). Był dyrektorem Szkoły Teatralnej Narodowego Teatru Północnej Grecji w Salonikach (1981–1983). W 1985 roku założył Teatr Attis w Delfach. Reżyserował tragedie Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypidesa, a także sztuki najwybitniejszych współczesnych pisarzy europejskich. Pracował w wielu teatrach zagranicznych, gościł na licznych międzynarodowych festiwalach i współpracował z wybitnymi aktorami z całego świata.
Przez ostatnich trzydzieści lat Theodoros Terzopoulos i Teatr Attis zagrali prawie dwa tysiące przedstawień na wielu międzynarodowych festiwalach zarówno w Grecji, jak i za granicą. Metody jego pracy znalazły się w programach nauczania szkół teatralnych i wydziałów filologii klasycznej na całym świecie. Reżyser prowadzi warsztaty i wykłady. Posiada tytuł profesora emerytowanego wielu międzynarodowych uczelni. Jest zdobywcą licznych nagród i odznaczeń teatralnych w Grecji i poza nią. Książki z opisem metod jego pracy ukazały się dotychczas w językach greckim, angielskim, niemieckim, tureckim, rosyjskim, chińskim. W języku polskim ukazała się książka W labiryncie. Theodoros Terzopoulos spotyka Heinera Müllera.
Theodoros Terzopoulos był dyrektorem artystycznym Międzynarodowego Spotkania ze Starożytnym Dramatem Greckim w Delfach (1985–1988), w którym uczestniczyły wybitne osobistości świata teatru. Od 1991 roku jest jednym z członków-założycieli Międzynarodowego Instytutu Teatru Obszaru Morza Śródziemnomorskiego. W roku 2004 powołał Międzynarodowe Spotkanie ze Starożytnym Dramatem w Sykionie i był jego dyrektorem artystycznym do roku 2011.
Od 1993 roku pełni rolę przewodniczącego Międzynarodowego Komitetu Olimpiady Teatralnej. Był dyrektorem artystycznym pierwszej Olimpiady: Przez tysiąclecia (Delfy, 1995) i przewodniczącym Międzynarodowego Komitetu Olimpiady Teatralnej kolejnych edycji: Dając nadzieję (Shizuoka, 1999), Teatr dla ludzi (Moskwa, 2001), Przekraczając granice (Stambuł, 2006), Sarang. Miłość i człowieczeństwo (Seul, 2010), Marzenie (Pekin, 2014).
✒️
Polski Ośrodek Międzynarodowego Instytutu Teatralnego /ITI/ do napisania polskiego orędzia zaprosił w tym roku Irenę Jun – aktorkę i reżyserkę teatralną.
Irena Jun – aktorka i reżyserka teatralna związana ze stołecznym Teatrem Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza od początku jego istnienia. Grała w legendarnych przedstawieniach Józefa Szajny, Jerzego Grzegorzewskiego i Antoniego Libery. Twórczyni Jednoosobowego Teatru Poezji Ireny Jun, z którym występowała w większości stolic europejskich i Australii oraz nieprzerwanie, od kilkudziesięciu lat, gra w całej Polsce. Uznana za jedną z najwybitniejszych odtwórczyń ról Beckettowskich na świecie („Women in Beckett: Performance and Critical Perspectives”, wyd. University of Illinois Press, 1992). Występowała we francuskim teatrze La Comédie de Saint-Étienne („Sigmaringen”, reż. Daniela Benoin). W polskich teatrach – w Katowicach, Opolu, Rzeszowie, Szczecinie, Zabrzu, Zielonej Górze – reżyserowała spektakle oparte na twórczości Aleksandra Fredry, Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Wieloletnia wykładowczyni Akademii Teatralnej w Warszawie. Związana z amatorskim ruchem teatralnym i recytatorskim jako mentorka oraz jurorka festiwali i konkursów.
Irena Jun jest laureatką nagród aktorskich na festiwalach w Bydgoszczy, Kaliszu, Opolu, Rzeszowie, Szczecinie, Tarnowie, Toruniu i Wrocławiu za role w spektaklach w reż. Anny Augustynowicz, Marcina Libera oraz spektakle i monodramy we własnej reżyserii („Filozofia po góralsku”, „Matka Makryna”). Odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi (1969) oraz Złotym Medalem Zasłużona Kulturze „Gloria Artis” (2008). Laureatka Feliksa Warszawskiego za rolę w monodramie „Biesiada u Hrabiny Kotłubaj” we własnej reżyserii (2005), Splendora Splendorów im. Krzysztofa Zaleskiego (2012), tytułu „Ambasador Polszczyzny w mowie” (2017) oraz Nagrody im. Ireny Solskiej (2022). W 2024 uhonorowana Nagrodą Specjalną Miesięcznika „Teatr” za konsekwentne tłumaczenie poezji na język teatru, za znalezienie oszczędnej a pełnej formy dla twórczości Różewicza i odsłonięcie jej aktualnych, dojmujących brzmień (za spektakl „Stara kobieta wysiaduje” aktualnie w repertuarze Teatru Studio) oraz Doroczną Nagrodą Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego za całokształt twórczości.
Jej monodram „Sonata księżycowa” (reż. Józef Szajna), na podstawie twórczości greckich poetów – Yannisa Ritsosa i Gorgosa Seferisa, jest najdłużej granym w Polsce spektaklem w konwencji teatru jednej aktorki (od 1967 roku). W roku 2025 zostanie zaprezentowany na festiwalach w Bielsku-Białej, Gdańsku, Horyńcu-Zdroju i Słupsku.
🍀